| یادداشتِ م.امیدوار |

در دو قسمت گذشته اقدامات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی  مورد نقد قرار گرفت. و به استناد سخنان مدیرکل که خودش را ادامه دهنده راه شهید سلیمانی  معرفی کرده و در مراسم معارفه‎اش گفت: “خدمتگزار تمامی اصحاب فرهنگ و هنر هستم، با اتکاء بر باورهای اعتقادی قوی و تکیه بر نیروهای ارزشی و انقلابی در جنگ نرم پیروز می‌شویم، هرمزگان باید با مفاخر فرهنگی‌اش شناخته شود” ضعف‌های عمده این دستگاه فرهنگی اثر گذار در حوزه برگزاری جشنواره بین المللی خلیج فارس، در مواجهه با کانون‌های فرهنگی مساجد، سرگردان کردن ۱۰۶۳ کانون فرهنگی مساجد، سرپیچی از قوانین و دستورالعمل‌های صادره از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و دستور العمل استفاده از خانه‌های سازمانی مصوبه ۱۳۶۳ هیئت وزیران، عدم تونایی در ایجاد ارتباط با اهالی فرهنگ و هنر و اجرا نشدن بند ۸ حکم صادره از سوی وزیر فرهنگ، تلاش در جهت عدم مواجهه اهالی فرهنگ و رسانه با مقامات عالی این حوزه و عدم ارتباط با تشکل‌ها و انجمن‌های تحت نظارت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان به تفصیل قلمی گردید و در این شماره صرفا به تنزل جایگاه اداری فرهنگ و ارشاد اسلامی قشم و تلاش‌ها در جهت انتصاب سرپرست فاقد تجربه مدیریتی اشاره می‌شود.

راه طولانی ارتقای جایگاه فرهنگ و ارشاد اسلامی  قشم

فروردین سال ۱۳۹۱ بود که وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سفر به منطقه آزاد قشم، نماینده ویژه خود را در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب کرد. در حکم صادره خطاب علی ملانوری به ماده ۲۷ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی استناد شده است طبق بند الف ماده ۲۷ “ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﺠﺎد ﻫﻤﺎهنگی در ﻓﻌﺎلیت‌های ﻣﻨﺎﻃﻖ آزاد، ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﺗﺎﯾﯿﺪ وزﯾﺮ ذﯾﺮﺑﻂ ﺑﻪ یکی از دو روش زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ:

 اﻟﻒ – دستگاه‌های اﺟﺮایی واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﻪ  اﺧﺘﯿﺎرات ﺧﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ رﯾﯿﺲﻫﯿﺎت ﻣﺪﯾﺮه و ﻣﺪﯾﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣان‌های ﻣﻨﺎﻃﻖ آزاد ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.

و در بند ب – ﻣﺪﯾﺮان، روﺳﺎ و ﺳﺮپرﺳﺘﺎن دستگاه‌های اﺟﺮایی ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ آزاد ﺑﻪ پیشنهاد رﯾﯿﺲ ﻫﯿﺎت ﻣﺪﯾﺮه و ﻣﺪﯾﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن و ﺑﺎ حکم ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎم دستگاه اﺟﺮایی ﻣﻨﺼﻮب می‌ﺷﻮﻧﺪ.”

بر همین اساس وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی حجت الاسلام والمسلمین علی ملانوری را به عنوان اولین مدیر ویژه فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم معرفی کرد. ملانوری از مدیران با تجربه و توانمند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. او پیش از این مدیرکل دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، مسوول کانون‌های فرهنگی و هنری تخصصی ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور، سرپرست هیئت نظارت و ارزیابی ستادعالی کانون های فرهنگی و هنری مساجد کشور و مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان را عهده‌دار بوده است. ملانوری فعالیت‌های برجسته‌ای در این سمت داشت که از جمله می‌توان به برگزاری مسابقات بین المللی قران کریم، استقرار پایگاه یا دبیرخانه مسابقات، اجرای سمفونی خلیج فارس و دعوت از اساتید برجسته فرهنگ و هنر اشاره کرد.

وزیر وقت چه گفت؟

سید محمد حسینی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی شخصاً در مراسم معارفه مدیر ویژه در سالن همایش‌های مرکز بین المللی رشد قشم شرکت کرد و گفت: “منطقه آزاد قشم اولین تجربه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص رویکرد جدید این وزارتخانه در قبال مناطق آزاد کشور است. این وزارتخانه در نظر دارد برای خروج از این شرایط، تجربه قشم را به سایر مناطق آزاد کشور تعمیم دهد. تعیین یک نیروی با تجربه و با سابقه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان اولین مدیر ویژه فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم نشانه عزم راسخ این وزارتخانه در پیشبرد رویکرد جدید است تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر ضرورت وجود پیوست فرهنگی برای هر پروژه اقتصادی که در ماده ۲ قانون برنامه پنجم توسعه، برخورداری این منطقه از موسیقی غنی برگرفته از زندگی و سنت‌های بومی، امکانات عظیم اقتصادی و تجاری جزیره و زمینه سازی اجرای برنامه‌های ملی و بین المللی در عرصه‌های مختلف فرهنگی از دلایل مهم این تحولات است. می‌طلبد از این پس در مناطق آزاد هم‌پای توسعه اقتصادی به مقوله فرهنگ نیز توجه ویژه‌ای شود. “سخنان سید محمد حسینی در این مراسم نشان داد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با درک درستی از ظرفیت‌های مناطق آزاد گام بلندی را برای ایجاد فرهنگی و هنری و اثر گذاری مناطق آزاد بر همسایگان برداشته است.

۲۳ بهمن ۱۳۹۳ روز بیاد ماندنی برای قشم

هرچند اسفندیار حیدری پور مدیرعامل منطقه آزاد قشم مدتی قبل جایش را به دکتر شهریار مشیری داده بود اما پایه گذار تفاهم نامه‌ای شد که جایگاه فرهنگ و ارشاد اسلامی قشم را به اداره کل ارتقا می‌داد.

علیرضا کمساری از بهمن ماه سال ۱۳۹۳ در سمت مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم کارش را آغاز کرد و تقریبا یکسال بعد (اول بهمن ۱۳۹۴) با حکم علی جنتی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی حجت الاسلام سید مهدی موسوی اجاق جانشین کمساری شد.

تفاهم نامه‌ای که به امضای رئیس دبیرخانه مناطق آزاد و وزارت فرهنگ امضا شده بود به مدت ۵ سال جایگاه فرهنگ و ارشاد اسلامی را در قشم و سایر مناطق آزاد تجاری و اقتصادی تثبیت کرد. ۲۳ ماه بعد (۸ دیماه ۱۳۹۶) از انتصاب اجاق، دوباره علیرضا کمساری به پیشنهاد حمید رضا مؤمنی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم و طی حکمی از سوی سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی علیرضا کمساری به سمت مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم منصوب شد. مراسم تودیع و معارفه با حضور علی‌ اصغر کاراندیش معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم، معاونان، مشاوران و مدیران این سازمان برگزار شد. کمساری حدود سه سال و۸ ماه این مسئولیت را عهده‌دار شد.

امضای تفاهم نامه واگذاری اختیارت استانی وزارت فرهنگ به مناطق آزاد

مرداد ماه ۱۳۹۹ بود که تفاهم نامه همکاری بین دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف ایجاد هماهنگی در فعالیت‌های فرهنگی و هنری و انجام ماموریت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی در مناطق آزاد کشور به امضا رسید. (تفاهم نامه شماره ۱۵۹۶۱۵۹) از دیگر اهداف این تفاهم نامه می‌توان به اجرای رویداد‌های فرهنگی، هنری و قرآنی ملی در مناطق آزاد به ویژه نگاه آمایشی ظرفیت‌ها و استعداد‌های هریک از مناطق، واگذاری اختیارات استانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد، توسعه، تکمیل، تجهیز و ساماندهی زیر ساخت‌های فرهنگی و هنری در مناطق آزاد و همچنین تشکیل «کارگروه امور فرهنگ و هنر و ارشاد اسلامی مناطق آزاد» برای پیاده سازی و پیگیری امور مشترک بین دو دستگاه و نظارت بر حسن اجرای تفاهم نامه اشاره کرد.

علی غیاثی مدیرکل امور استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم معارفه مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد چابهار گفت: “با توجه به قوانین مناطق آزاد و شرایط کاری ادارات و تفاهم‌نامه بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، تقویت فرهنگ و توسعه اقتصادی قرار شده تا ادارات کل ارشاد اسلامی را در مناطق آزاد مستقر کنیم.

اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مناطق آزاد اختیارات در حد یک استان را دارد و حتی محدوده‌هایی که جز حوزه سرزمینی این منطقه نیست نیز می‌تواند فعالیت کنند”.

با روی کار آمدن دولت آقای رئیسی، به پیشنهاد علی درویش پور مدیرعامل وقت منطقه آزاد قشم، و با حکم محمد مهدی اسماعیلی، حامد بی آزار سرپرست اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم شد.

شامگاه دوشنبه ۲۲ شهریور ماه ۱۴۰۰ درویش پورحکم وی را که برخی می‌گویند خواهر زاده مدیرعامل وقت بوده، اعطا نمود. شش ماه بعد یعنی ۱۷ اسفند ۱۴۰۰ اولین مدیرکل بومی فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم با پیشنهاد مدیر عامل منطقه ازاد قشم منصوب شد.

مهدی سلامتی فرزند شهید عباس سلامتی دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی گرایش استراتژیک این مسئولیت را عهده‌دار شد. اسماعیلی در حکم خود خطاب به مهدی سلامتی، اهتمام جدی به اجرای ۱۱ بند مشخص در کنار اجرای قوانین و مقررات را خواستار شد.

وزیر موافق، مخالف کیست؟

فروردین ۱۴۰۲ عادل پیغامی به جای افشار فتح اللهی معارفه شد و کلیددار منطقه آزاد قشم لقب گرفت. او سلامتی را فراخواند و برنامه‌اش را برای ارتقای جایگاه اداره کل فرهنگ و ارشاد مطالبه کرد. حتی از او خواست بودجه‌ای معادل ۳۰ میلیارد تومان برای اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری در قشم تهیه و تدوین نماید.

وزیر فرهنگ نیز اردیبهشت ۱۴۰۲ به قشم سفر کرد و صراحتاً گفت: “قصد داریم جزیره قشم را به قطب فرهنگی خلیج فارس در حوزه ملی و بین‌المللی تبدیل کنیم ما یک چارت اداره کل در مناطق آزاد داریم که باید در همه مناطق آزاد پیگیری شود. از آنجایی که کشور‌های منطقه خلیج فارس متاثر از فرهنگ ایرانی هستند ارتقا و گسترش تعاملات فرهنگی و هنری بین این کشور‌ها در دستور کار این وزارتخانه و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم قرار گرفته تا با برنامه‌ریزی اجرا و برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی و هنری و جشنواره‌های مختلف این مسیر هموار شود.

جزیره قشم با دارا بودن ظرفیت‌های متعدد فرهنگی هنری در آینده می‌تواند به عنوان قطب فرهنگی خلیج فارس نقش آفرینی داشته باشد.”

با این حال وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۲ نه تنها مخالف تنزل جایگاه فرهنگ و ارشاد قشم نبود که برعکس برای ارتقای جایگاهش برنامه ارائه کرد. پس مخالف کیست؟

اعتراضات عمومی و بازتاب در رسانه‌ها

 مرداد ۱۴۰۲ با پایان یافتن مدت زمان تفاهم نامه فی مابین شورای‌عالی مناطق آزاد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی زمزمه‌هایی مبنی بر تمدید یا امضای تفاهم نامه جدید شنیده می‌شد. شنیده‌های دیگری حکایت از انجام برخی مکاتبات با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص احیای اداره فرهنگ و ارشاد قشم به دلیل عدم تحقق انتظارات داشت.

عده‌ای معتقد بودند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد دچار اختلاف نظر شده‌اند. برخی معتقد بودند مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با مهدی سلامتی دچار اختلاف است و او تمایل دارد نیرویی را جای سلامتی معرفی کند اما از آنجایی نیروی معرفی شده الزاماً باید توسط مدیرعامل منطقه آزاد پیشنهاد شود و وزیر حکم او را صادر می‌کند، اسماعیل جهانگیری نمی‌توانست نیروی خودش را معارفه کند.

لذا تلاش‌های فراوانی برای تنزل جایگاه فرهنگ و ارشاد اسلامی قشم صورت داد. هر چه بود چالش فرهنگی بزرگی پیش روی آقای مدیر عامل و مردم قشم قرار گرفت. مردم اعتراض خود را علنی بیان می‌کردند. رسانه‌های خبری چل بیم، خبر قشم، تجارت جنوب آنلاین، هرمز، صدف نیوز، خبرگزاری مهر، عصر ایران، روزنامه سرآمد اقتصاد، سفیر جنوب، ندای جزیره و … ضمن بازتاب نامه سرگشاده اهالی فرهنگ و رسانه قشم خطاب به وزیر، هرکدام به فراخور، تحلیل‌های متفاوتی را از تنزل جایگاه فرهنگ و هنر قشم ارائه کردند.

برخی نوشتند فرهنگ و هنر قشم متلاشی شد، بعض دیگر بلاتکلیفی مدیریت فرهنگی در قشم را تیتر کردند. عده‌ای این اقدام را دهن کجی به جامعه محلی عنوان نمودند. رئیس شورای شهر قشم به نمایندگی از مردم گفت: تقلیل صورت گرفته به شدت مورد انتقاد و موجب گلایه‌مندی مردم جزیره قشم است و انتظار می‌رود ارکان دولت مردمی به انتقادات مردم ترتیب اثر دهند. انتظار است تمامی مسوولان به ویژه مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جایگاه اداره کل مستقر در قشم را احیا کنند.

مدیرکل بی‌اعتنا به اعتراضات سرپرست معرفی کرد

درست ۴ روز قبل از ابلاغ حکم سرپرست اداره فرهنگ و ارشاد قشم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در خوزستان به صراحت گفت: “با مناطق آزاد توافق داریم که در هر منطقه یک اداره کل تشکیل شود. بنده جزو هیئت امنا هستم و ادارات کل‌ها را در نظر داریم که در مناطق آزاد، اداره کل فرهنگ و ارشاد طبق ساختار استانی و به صورت کامل با اختیارات کامل ایجاد کنیم.” علی رغم اینکه مردم و رسانه‌ها به شدت علیه تنزل جایگاه فرهنگ و ارشاد قشم موضع گرفته بودند، مدیرکل فرهنگ و ارشاد استان در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ حکم سرپرست را امضا کرد. صالحه ایرانمنش معرفی شد، اما مدیرکل که نمی توانست برخلاف مقررات چنین اقدامی نماید. چون مهدی سلامتی با حکم وزیر منصوب شده بود و باید وزیر نیز پایان ماموریت او را ابلاغ می‌کرد.

وقتی از جهانگیری می‌پرسند چرا جایگاه فرهنگ و هنر قشم  را تقلیل می‌دهید، پاسخ می‌دهد: “من تصمیم گیر نیستم” پس چه کسی تصمیم گیر است؟ چرا حکم سرپرست را صادر کردید، چرا برخلاف قواعد و حکم وزیر سرپرست معارفه می‌کنید. چه کسی وقتی متوجه تخلف می‌شود به وزارت خانه نامه می‌نویسد که پایان ماموریت مهدی سلامتی را اعلام کنند. حکم سرپرست ۲۱ شهریور ابلاغ می‌شود و حکم پایان ماموریت یک روز بعد یعنی ۲۲ شهریور ابلاغ می‌گردد.

استان در حوزه فرهنگ و هنر صاحب دارد. آیا تصمیم مهم تنزل یا به عبارتی متلاشی کردن ساختار یک مجموعه نباید به استحضار شورای فرهنگ عمومی استان می‌رسید؟ تصمیم عجولانه و بی‌تدبیری مدیرکل نوعی بی‌احترامی به ۲۵ عضو حقیقی یا حقوقی شورای فرهنگ عمومی استان و اعضای شورای فرهنگ عمومی شهرستان قشم  تلقی می‌گردد.

مدیرکل استان نباید بدون نظر بزرگانش اقدامی می‌کرد!

مهرماه ۱۴۰۲ بود که مدیر عامل منطقه آزاد قشم به شدت از اقدام انجام شده انتقاد کرد. عادل پیغامی در جمع فعالان رسانه قشم گفت: “مدیرکل استانی که دوست دارد اداره شهرستان داشته باشد و نه اداره کل برای یک فردی حکم می‌زند. (سواستفاده از خلأ تمدید تفاهم‌نامه شده است) آن فرد را من تا به حال ندیده‌ام و فکر هم نمی‌کنم ما با ایشان کاری داشته باشیم و عملا هم یک حکمی است که هیچ مبنایی را پیدا نخواهد کرد و واقعاً هم از آن بنده خدایی که حکم گرفته عذر خواهیم چون ما اساساً خودمان در حال مذاکره با وزارت فرهنگ و ارشاد هستیم.

به نظر می‌رسید که بهتر و حرفه‌ای تر بود که مدیرکل استان صبر کند و بدون نظر بزرگانش و بالادستی‌هایش در تهران اقدامی نکند. “هرچند خبرهایی مبنی بر احیای دوباره اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد قشم در رسانه‌ها منتشر شده است و قطعاً مردم، مسئولین و اهالی فرهنگ و رسانه قشم و هرمزگان همچنان تا حصول نتیجه ماجرا را دنبال خواهند کرد و از همه مهمتر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درصدد گسترش تعاملات فرهنگی با همسایگان از طریق مناطق آزاد است، قطعاً جایگاه اداره کلی فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه ازاد قشم احیا می‌شود. اما سوتدبیر مدیرکل فرهنگ و ارشاد هرمزگان، ضربه‌ای که بر پیکره و ساختار فرهنگ و ارشاد شهرستان وارد شد، بی‌توجهی او به اعتراضات مردم، رسانه‌ها و نمایندگان فراموش نخواهد شد.

اغراق نیست اگر گفته شود جهانگیری با این اقدامش تلاش ده ساله نظام در ارتقای فرهنگ و هنر قشم را متزلزل کرد، او اینجا نیز برخلاف قوانین و مقررات کاری کرد که تاوانش را مردم نجیب قشم پس دادند.