بقلمِ غلامعباس شمس‌الدینی

این روزها واژگانی بیشتر در ادبیات مدیریتی استفاده می‌شود که بسیار می‌تواند امیدوار کننده باشد یکی از این واژه‌ها  اصطلاح مدیریت جهادی است. هر چند این واژه سال ۱۳۹۳ در شعار سال محقق گردید (اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی) و بعدها مطابق رسم معهود حوزه‌های فرهنگی با تشکیل نشست‌ها، جلسات متعدد و دعوت از صاحب نظران روی آن تمرکز کردند اما این واژه نوظهور، طی یکسال و اندی اخیر در محاورات، سخنرانی‌ها و نشست مدیران بیشتر رواج یافته است. در هرمزگان هم واژه جهادی چونان مدال افتخار یا گل‌واژه مدح به برخی مدیران دولت نسبت داده می‌شود. سوال مهم اینست آیا بعضی از عنوان مدیر جهادی سپری برای القای خواسته‌های خود به جامعه بهره می‌برند؟ آیا صرف جهادی بودن مدیریت خودش حاصل می‌شود؟ مدیر جهادی یک صفت و موضوف یا مضاف و مضاف الیه است یا یک سبک مدیریتی است؟ به باور نگارنده جهادی بودن تضمین کننده توفیق در مدیریت نیست. پس ازپیروزی انقلاب اسلامی واژه جهادی به انسان‌هایی اطلاق می‌شد که جان و مال و توان خود را در جهت خدمت خالصانه، بی‌منت و بی‌چشم داشت به جامعه تقدیم می‌کردند. (هنوز یادمان هست که جهادگران را سنگر سازان بی‌سنگر می‌خواندند) مدیر جهادی اهل تهدید نیست و مدیر جهادی از قانون پا را فراتر نمی‌گذارد، مدیر جهادی خود را مقید به مدیریت صحیح، مدون و با برنامه می‌کند. البته اگر آن تعبیر ملاک نظر باشد. ولی اگر به عنوان برچسبی باشد برای تقسیم مدیران به درجه یک و درجه دو، مبنایی برای کسب مدارج بالاتر مدیریتی قرار گیرد بهتر نیست این اصطلاح از فرهنگ گفتمانی رایج مدیریتی حذف شود؟

الگوهایی که هزینه می شوند

چندی قبل جلسه شورای اداری فرهنگ و ارشاد اسلامی استان برگزار شد و مدیرکل در این نشست گفت: نگاه جهادی و انقلابی سرلوحه کاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

اسمعیل جهانگیری افزود: در سال گذشته برنامه‌های پر حجم و خوبی برگزار کردیم، اما کاستی‌هایی بود که با حرکت جهادی و انقلابی که نگاهی جامع است و همچنین تعهد اخلاقی و اعتقادی به دنبال دارد، جبران خواهد شد. ما در این راه الگوی مناسبی چون سردار سلیمانی داریم که با تلاش بی وقفه و بدون هیچگونه چشم داشتی امورات را به جلو هدایت می‌کردند.

وی هدایت، نظارت و حمایت را سرلوحه برنامه‌ها اعلام کرد و تصریح کرد: «موضوع عفاف و حجاب با توجه به اینکه یک موضوع شرعی و سیاسی است به جد به آن توجه کرد و با زبان هنر این معضل بی‌حجابی را باید برطرف کنیم. حتی به قیمت ندادن خدمات به کسانی که قوانین جمهوری اسلامی را قبول ندارند.»

خطاب من به به کلیددار دولت در حوزه فرهنگ یادآوری همان الگویی است که در فرمایش خود نام برده‌اند. در سال ۱۳۹۶ حاج قاسم سلیمانی در سخنانی به بهانه روز مسجد در جمع ائمه جماعات با انتقاد صریح از برخی روحانیون گفته بود؛ «وقتی یک برادر چند شغله و خسته را امام جماعت یک مسجد می‌کنیم، این فرد چطور می‌خواهد محیط مسجد را حفظ کند؟» سردار سلیمانی با انتقاد از نوع نگاه و رفتار برخی روحانیون و افراد مذهبی اینگونه به حرف‌هایش ادامه داده بود: «من و آدم‌های خودم. من و رفقای خودم. من و مریدهای خودم. این بی‌حجاب است، این باحجاب است. این چپ است، آن راست است، این اصلاح طلب است، او اصولگراست، خب پس چه کسی را می‌خواهید حفظ کنید؟ همان دختر کم‌حجاب دختر من است. دختر ما و شماست؛ نه دختر خاص من و شما، اما جامعه ماست.» اگر الگوی شما سردار سلیمانی است او هرگز نگفت بی‌حجابی را به قیمت ندادن خدمات بر طرف می‌کنیم. بر اساس کدام دستور العمل و قانون می‌فرمایید به کسانی که قوانین را قبول ندارند، خدمات نمی‌دهیم؟ اگر فردی مرتکب حتی جرمی شد بالاتر از قتل که نداریم آیا مسئولی می‌تواند از ارائه خدماتی مثل آب، برق، بهره‌گیری از خدمات شهری و… به بهانه ارتکاب جرم طفره رود؟ ای کاش فقط همان قسمت اول را می‌گفتید که با زبان هنر اقدام می‌کنید نه با ندادن خدمات. گاهی جامعه با یک اظهار نظر نامقبول دچار نگرانی می‌شود. می‌گویند منشی شهید بهشتی در «مرکز اسلامی هامبورگ»، کراوات می‌زد و شهید بهشتی برخورد آمرانه با منشی مرکز نداشت. در نمونه‌ای دیگر، یکی از قضات کراواتی دیوان عالی کشور، بدون کراوات نزد شهید بهشتی می‌رود و ایشان می‌پرسد، چرا کراوات نزده‌اید؟ آن قاضی هم می‌گوید: «من فکر کردم شاید شما خوش‌تان نیاید.» شهید بهشتی پاسخ می‌دهد: «این مساله شخصی شماست خودتان دوست داشتید، کراوات بزنید و اگر دوست نداشتید نزنید. اما این که فقط برای خوشایند من کراوات نزنید، کار درستی نیست». آیت الله دکتر سیدمحمدعلی ایازی پژوهشگر و استاد قدیمی حوزه و دانشگاه، در گفتگوی اختصاصی با خبرگزاری رضوی در پاسخ به این سوال (آیا نظر همه بزرگان دینی در امر قانونی کردن حجاب در ابتدای انقلاب یکسان بود؟) پاسخ داد خیر و خاطره‌ای را نقل می کند: «استاد محمدرضا حکیمی می‌گوید: به آقای مطهری گفتم این چه قانونی است؟ ایشان گفت: اتفاقاً من برنامه دارم فردا در این‌باره با مرحوم امام صحبت کنم. سپس وقتی مرحوم شهید مطهری نظر امام رحمت‌الله علیه را جویا شده بود، ایشان هم فرموده بودند من هم با این کار موافق نیستم، ولی این‌قدر بر من فشار آوردند که من گفتم باید در ادارات، حجاب رعایت شود؛» لذا کلام مرحوم امام مربوط به رعایت حجاب در ادارات بود نه در خیابان‌ها.

ما دیدیم که بعد از اینکه معاون دادستان مشهد با ارسال نامه‌ای به فرمانداری مشهد، از فرماندار خواست که ارائه خدمات به افراد بدحجاب را در اداره‌ها و بانک‌ها ممنوع کنند. از سوی رییس قوه قضاییه و هم از سوی رییس مجلس و همچنین توسط سخنگوی دولت با واکنش منفی مواجه شد.

آقای محسنی اژه‌ای در این زمینه به این نکته اشاره کرد که اگر تصمیم اشتباهی گرفته می‌شود بدون اینکه ابایی داشته باشیم باید اصلاح شود. سخنگوی دولت گفت: «دولت با دسته بندی مردم برای ارائه خدمات شهروندی و عمومی مخالف است همه مردم باید در چارچوب قانون و حقوق شهروندی از خدمات عمومی دولت بهره‌مند شوند. اجرای قانون و پایبندی به آن از سوی همه مردم و مسئولان لازم است.» رییس مجلس نیز تاکید کرد: «رفتارهای سلیقه‌ای و هر اقدامی خلاف قانون اساسی علیه اصل هدف ترویج حجاب‌اند. هیچ کسی نسبت به موضوع حیا و حجاب حساس‌تر از خود مردم نیست. ترویج فرهنگ حجاب و عفاف باید با تأکید بر اقدامات ایجابی، عقلانی و مدبرانه و با پرهیز از رفتارهای سلیقه‌ای باشد.» این‌ها نمونه‌هایی از مواجهه الگوهایی است که جناب مدیر مدعی است از آنان می‌آموزد. بهتر نیست از این الگوها هزینه نشود. زمانی که برخلاف دیدگاه آن‌ها موضع‌گیری می‌شود؟

حکم اجرا نکنید

نگارنده درک و دریافت تخصصی از مباحث فقهی ندارد اما این را می‌داند که شرع و قانون دو مسئله متفاوت هستند. بهرحال حجاب در اسلام وجوب شرعی دارد اما وجوب قانونی آن را باید متخصصان این حوزه ابلاغ و اگر امر خلاف قانونی صورت گرفته است در مراجع قضایی بررسی می‌شود. متاسفانه در اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ که برخی آن را به دشمن مربوط می‌دانند و عده‌ای به سوءتدبیر و عدم درک صحیح از مطالبات جامعه ربط می‌دهد، گاهاً با همین نوع موضع‌گیری‌ها روبرو می‌شدیم. موضع‌گیری‌هایی که نه تنها به آرامش جامعه کمکی نمی‌کرد بلکه آبستن اتفاقات دیگری می‌شد.

آقای متولی دولتی فرهنگ هرمزگان: هرچند متاسفانه برخی اقدامات عجولانه و بدون پشتوانه عقلانی و قانونی در برخورد با ماجرای عفاف و حجاب در جامعه دیده می‌شود. اما موضع‌گیری شما قطعاً تصمیمات معقول را زیر سوال می‌برد. تدبیر یعنی اینکه اقدامات و تصمیمات گرفته شده در هر حوزه‌ای باید دارای پشتوانه قانونی و عقلانی باشد. در حالیکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تأکید دارد: «کشور قانون دارد و هر اتفاقی در چارچوب شرع و قانون محدود است و طبق مقررات عمل می‌شود، بنابراین کسی نمی‌تواند خارج از قانون و شرع واکنش نشان دهد.» عالی‌ترین مقام وزارت از اقدامات فرهنگی به عنوان راهکار نام می‌برد، در هرمزگان نماینده وزیر قیمت بی‌حجابی را عدم ارائه خدمات اعلام می‌کند‌. بهرحال شورای فرهنگ عمومی در استان وجود دارد. عالی‌ترین نماینده دولت در هرمزگان ناظر بر امور است. اگر قوانین موضوعه بر این تأکید دارند که خدمات ارائه نشود، آن‌ها باید اعلام کنند. اینکه مدیر هر دستگاهی بخواهد حکم اجرا کند سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.

اگر نگاه‌تان جهادی است، جهادگر قانون مدار باشید. اگر مبنای کارتان جهادگونه است خدمت بی‌منت و مبتنی بر عدالت را سرلوحه قرار دهید. امروز در هرمزگان هنرمندان نگرانی دارند، اصحاب رسانه از ضعف‌های مدیریتی شاکی هستند، شعرا و نویسندگان گلایه دارند. تدبیر اینست که موانع ارتباطی حوزه تحت مدیریت با شرکای اجتماعی و فرهنگی مرتفع گردد. تدبیر اینست که اهل قلم، اهل شعر، اهل رسانه، اهل هنر و اهل فرهنگ با اطمینان خاطر و بدون واهمه از شاخ و شانه کشیدن‌های در مسیر تعالی و ترقی حرکت کنند. ای کاش بجای پیشنهاد عدم ارائه خدمات به برخی شهروندان که نگاه دیگری به مقوله حجاب دارند، از اقدامات برجسته در ایجاد تفاهم، جلوگیری از طرح شکایات مدیران علیه فعالان رسانه و عملکردهای امیدآفرین در ترویج فرهنگ و هنر اصیل این خطه سخن به میان می‌آمد.