| بقلمِ غلامعباس شمس الدینی |

گوگانا، کنگو (بندرلنگه و کنگ) گوران، گناوه و ریگ درتاریخ چند هزارساله لنج سازی نامی مانا هستند. تاریخ به روشنی تصویر بوم، بغله، سماچ، حوری، سمعه، بتیل، شوعی،کتر، تشاله، ماشوه، منجی، بگاره،کچی، سمبوک وجالبوک (جهاز، لنج و قایق ها)ساخته شده دست هنرمندن جلاف این دیار را به خاطر دارد. پادشاهان هخامنشی درمقابل گلافان جنوبی سر فرود آوردند تا دریا با هنر دست اینان به تسخیر درآورند، تجارتخانه‌های هند، پاکستان، سومالی، موزامبیک و تانزانیا خارک و خرمای آبادان و بصره را به وفور عرضه می‌کردند. بگذار هم سفر تاریخ شویم. وقتی جهازها در گروان روغن کاری و در یک شب مهتابی به آب انداخته می‌شد. تا ملوانان بادبان برای سفر به دوردست‌ها برافراشته کنند. ده‌ها جهاز عزم سفر به آفریقا می‌کنند.

خرمای آبادان و بصره بار می‌شد تا کام سرزمین سیاهان را شیرین کند. وقت عبور از جزایر سلامه به سمت مسقط فرا رسیده بود. سفری که از مرباط و ظفار عمان آغاز می‌شد بادهای برخاسته از اقیانوس هند آن‌ها را به سمت خلیج عدن و یمن پیش می‌برد‌. جزایر شیخ فرتک و استان مهره به بندر مکلای یمن تا بندرعدن به تماشای دریانوردی بومیان جنوب می‌نشست و طالبان خرمای آبادان و بصره در تجارت خانه ها به استقبالشان می‌آمدند. اگر خرمایشان ابتیاع می‌شد که فبهاالمراد وگرنه جهاز‌های کنگو راهی شمال شرق آفریقا از بنادر بربره در سومالی و جیبوتی تا بندرحدیده و سواحل دریای سرخ می شدند. اگر بارشان فروش می‌رفت دوباره راهی بندرعدن شده تا نمک را به زنگبار و درالسلام ببرند. مرارت خروج از خلیج عدن و نبرد با باد مخالف تا سرود پیروزی بخاطر دور شدن از سواحل یمن خود قصه طویلی دارد.

جهازهای خالی از نمک را می‌شستند تا جواز ورود به سیمبارنگه بگیرند (جهنم سکرتی را ملوانان فراموش نمی‌کنند. سکرتی خطرناک ترین محل برای کشتی‌ها بود)و از آنجا با غلامان سیاه آفریقایی راهی خورهای سلال، بانیان، دیمیه، متوانه و سرکار می‌شدند. بوی برنج بار گذاشته شده در حاشیه خورها خبر از سکونت ملوانان می‌داد، وقتی آب خور بالا بود چندل‌های بریده شده را با هوری از جنگل تا سرخور منتقل می‌کردند و چندل‌ها را پنکه (دسته بندی) کرده، پس از بارگیری راهی خلیج فارس می‌شدند. سفری که گاه تا ۹ ماه طول می‌کشید اما طعم لومبور، موچینگو، نارگیل و عطر صابون شاخی (سوغاتی آفریقا) در این دیار تا سفر بعدی ماندگار می‌شد.

از ثبت جهانی تا مصوبه امحا

قبل از اختراع ابزارهای مدرن جهت یابی ،ناخدا از طریق موقعیت خورشید و ستاره‌ها و در شب از طریق موقعیت ماه راه خود را پیدا کرده و با خیره شدن به رنگ آب و درنظرگرفتن جهت باد، ارتفاع موج و مقدار کف دریا، آب و هوا را پیش بینی می‌کرد، شاید اغراق نباشد اگرملوانان (ناخداها) هرمزگانی در دریانوردی کم نظیر بودند. مدام از کنار کارگاه‌های جلافی (گلافی) عبور کرده و به زیر و بم ساخت جهاز آشنا بودند ناخدا را می‌گویم انگار خدای جهاز بود و بس. لنج سازی از گوگانو تا کنگو، از گامبرون تا پی پشت‌،گوران، دولاب کاوان، از مینو تا گاوبندی و جاسک سند مستند هنر و توان گلافان هرمزگانی بود که گاه بدون نقشه و گاهی فقط با یک نقاشی هنرمندانه بوم، بغله، سماچ، حوری، سمعه، بتیل، شوعی و… را می‌ساختند تا جهان از هنر دست مردان هرمزگان به شگفت آید.

در اجلاس اندونزی یونسکو (آذر ۱۳۹۳) چکش نهایی ثبت هشتمین اثر ناملموس ایرانی با عنوان «دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس» زده شد با این امید که متولیان امر حمایت از لنج‌سازی و لنج‌سازان بندرگاه‌های جنوبی ایران برای ارتقای دانش ساخت لنج و همچنین امنیت شغلی فعالان در این صنف را دوچندان کنند. این ثبت جهانی گواهی است بر این‌که ایران صاحب یکی از قدیمی‌ترین نیروهای دریایی در جهان بوده و هست .تقریبا شش سال و سه ماه بعد هیئت وزیران در جلسه ۱۳ /۱۲ /۱۳۹۹ به پیشنهاد وزارتخانه های راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت، کشور و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان‌ های حفاظت محیط زیست و برنامه و بودجه کشور و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در اجرای ماده (۱۸) آیین نامه ورود کالا توسط ملوانان شناورهای دریایی سنتی با ظرفیت کمتر از (۵۰۰) تن (لنج تجاری) و ساماندهی و نوسازی آن شناورها موضوع تصویب نامه شماره ۶۵۸۵۹ /ت۵۳۷۶۳هـ مورخ ۳۱ /۵ /۱۳۹۶، برنامه جایگزینی شناورهای دریایی سنتی با ظرفیت کمتر از (۵۰۰) تن (لنج تجاری) را تصویب کردکه در بند دو ماده یک این مصوبه به صراحت آمده است: شناور سنتی تجاری: شناورهای با شکل و طرح لنج با الگو (فرم) های معمول بوم، ناکو، سمبوک، جالبوت با جنس بدنه چوبی و فایبرگلاس که کاربری آن‌ها در گواهینامه ثبت صادر شده از سوی سازمان «باری» درج شده است.

بوم مسی به عنوان بزرگترین لنج ساخته شده چوبی در سواحل ایران که در حدود سال ۱۲۷۳ هجری شمسی با مالکیت حاج علی کرچی ساخته شد و ظرفیت این لنج بزرگ حدود ۷۰۰ تن بوده سال ۱۳۲۳ با ۶۴ سرنشین به ناخدایی عبدالله علی کرچی و خلفان احمد و خلفان شوکتی به مقصد بندر دارالسلام در حال حرکت بود توسط زیر دریایی ژاپنی غرق شد، نماد هنرمندی گلافان کنگی بود. جهازی که عروس خلیج فارس خوانده می‌شد و مصوبه دولت حکم بر امحای آن ها می‌دهد. هرچند ۴ دهه است این صنعت تقریباً به سمت خاموشی مطلق حرکت می‌کند اما چنین مصوبه‌ای یعنی به حراج گذاشتن پیشینه و سوابق درخشان ایران در صنعت شناورسازی است.

در حالیکه کشورهای حاشیه خلیج فارس با برگزاری فستیوال لنج‌های سنتی و خرید ده‌ها لنج از ایران و کشورهای دیگر برای خود تاریخ سازی می‌کنند، متولیان مصوبه امحا می‌دهند و انگار برایشان تاریخ این صنعت اهمیت ندارد.به عبارتی به همسایگان پاس گل می‌دهند تا نتیجه بادآورده حاصلشان گردد. درحالی که قرار بود برای توسعه و احیای صنعت گلافی (لنج سازی) برنامه‌ریزی کنند.

راه نو در صنایع دریایی
سال ۱۳۵۲ کشتی سازی شرکت‌های بلوم و واس هامبورگ (Blohm + Voss) طراحی ایزوایکو در غرب بندرعباس را طی قراردادی آغاز کرد. یکی از بزرگترین کارخانه‌های کشتی سازی جهان واقع در قلب تپنده اقتصاد بسیاری از کشورها یعنی بندر هامبورگ که دارای بندر، کارخانه‌های کشتی ‌سازی و تجارت بین‌المللی است، این مسئولیت را برعهده گرفت، هامبورگ ۹۵۰ بندر در ۱۷۸ کشور را به هم متصل می‌کند. هر چند مجتمع روور وستفالیا، دره فوقانی راین، برمن و هامبورگ از نظر کشتی سازی قابل توجه هستند. اما نام مجتمع کشتی سازی بلهم اند فوس با ساخت ناو کلاس بیسمارک در سال ۱۹۴۰شهرت یافت ناوی که به نماد افتخار، قدرت نیروهای دریایی و شکوه و توان ملی آلمان‌ها بدل شد. این شرکت در دهه ۱۹۷۰ به دلیل پتانسیل‌های موجود در کشور، مانند نفت خیز بودن خلیج فارس، توسعه صنعت دریایی ترغیب به انجام فعالیت در ایران شد.

در هرحال ایزوایکو در نیم قرن تجربه فعالیت در شش حوزه طراحی، ساخت و تعمیرات شناورهای بزرگ-طراحی، ساخت و تعمیرات شناورهای متوسط- طراحی، ساخت و تعمیرات شناورهای کوچک، طراحی، ساخت و تعمیرات سازه های دریایی، فراساحلی- بازرگانی مبادلات تجاری و تعمیرات شناورهای متوسط صاحب تجارب گرانسنگی شده است.

البته در این مسیر فراز و فرودهایی را تجربه کرده است، تحریم‌ها، مشکلات اعتباری و مالی، بی‌ثباتی مدیریتی، عدم اجرای به موقع تعهدات، دور ماندن تکنولوژی‌های نوین از جمله فرودهایی است که می‌توان ذکر کرد اما در کنار آن تحویل موفقیت‌آمیز سه کشتی اقیانوس‌پیما، راه‌اندازی بزرگترین حوضچه خشک منطقه، ساخت سکوهای نفتی و گازی به نحوی که رکوردار ساخت سکوهای نفتی و گازی در خاورمیانه لقب گرفت، ساخت شناور مسافری آلومینیومی، شناورهای مخصوص جمع آوری ضایعات نفتی، تولید قطعات و لوازم مورد نیاز شناورها و کشتی‌ها، توانمندی در تعمیر انواع شناور، بارج، لندی‌کرافت و لایروب‌ها، تعمیرسوپرتانکرها و تغییر نوع کاربری شناورها و ارتقای کیفیت تعمیرات ساخت شناورها از جمله فرازهایی است که در این سال‌ها علیرغم مشکلات تحریمی حاصل شده است.

ایزوایکو نردبان پیشرفت کشتی سازی جنوب
هرمزگان با داشتن نزدیک به سه هزار کیلومتر مرز آبی در کشور و باتوجه به توسعه، بهره‌برداری، گسترش حمل ونقل موادنفتی و افزایش رفت و آمد واحدهای شناوری در منطقه راهبردی خلیج فارس و دریای عمان و پیشینیه تاریخی این صنعت در ایران و هرمزگان افق روشنی را پیش روی مجتمع کشتی سازی و صنایع فرا ساحل ایران(IranShipbuildingAndOffshoreIndustriesComplex) قرار داده است. مجموعه ایزوایکو ۷۰ درصد از صنعت دریایی کشور را به خود اختصاص داده است و به عنوان پشتیبانی توانمند برای صنعت حمل و نقل دریایی و همچنین صنعت نفت و گاز کشور مطرح و با ارائه خدمات گوناگون میتواند نقش کلیدی در بازار منطقه ایفا نماید. با درخشش و موفقیت این مجموعه قطعاً صنایع مرتبط از جمله فولاد، رنگ و… نیز پویاتر از گذشته طی طریق خواهند کرد.

گزاف نیست اگر گفته شود که ایزوایکو در آینده‌ای نزدیک به عنوان الگویی در صنایع کشتی‌سازی، سکوسازی و ترمینا‌ل‌های نفتی و معدنی در منطقه و جهان مطرح خواهد شد. روزهای روشن ایزوایکو مرهون تلاش مجموعه ای توانمند (مدیریت،کارکنان)و تاریخ پرباری است که گلافان کم فروغ امروز جنوب با بوم مسی و پیشینه چند هزارساله، ایران را بر بلندآوازه کردند. اگر جهاز با ساج هندی و چوب برمه ساخته می‌شد، اگر بادبان‌ها جایشان را در لنج سازی به موتورها دادند، امروز ذهن خلاق ایرانی پیشرفته ترین شناورها، کشتی‌ها، زیردریایی‌ها را روانه آب‌های دور و نزدیک خواهد کرد. تردید نباید داشت که ایزوایکو نردبان پیشرفت کشتی سازی جنوب خواهد شد.

آنچه از مجتمع کشتی سازی و صنایع فرا ساحل ایران انتظار است اینکه در غیاب متولیان حفظ تاریخ لنج سازی و ارتقای این هنر ماندگار، نسبت به حفظ این پیشینه غنی اقدام نموده و از هنردست گلافان در ساخت شناورها بهره گیری شود. وظیفه‌ای که متاسفانه از سوی متولیان مغفول مانده و به فراموشی گراییده است.